Nocne niebo nad Łodzią: październik 2016

Pełna mapa nieba nad Łodzią w październiku 2016

Jednym ze sposobów na rozpoczęcie wędrówki po rozgwieżdżonym jesiennym niebie jest odnalezienie Czworokątu Pegaza. Nie jest to gwiazdozbiór lecz asteryzm złożony z gwiazd dwóch konstelacji. Tak jak inne asteryzmy dostępne w pozostałych porach roku, Czworokąt Pegaza pomaga zorientować się na nocnym niebie. Trzy wchodzące w jego skład gwiazdy należą do Pegaza a jedna do Andromedy.

Dokładnie pod nimi odnajdziemy jesienny gwiazdozbiór Ryb, który należy również do konstelacji zodiakalnych. Oznacza to, że na tle Ryb przebiega część drogi  jaką Słońce przebywa w ciągu roku po niebie (między 11 marca a 18 kwietnia). Jednym z ciekawszych obiektów do obserwacji w Rybach jest Messier 74 (M74). Jest to galaktyka spiralna, która oglądana przez teleskop jawić się będzie jako mglista, szara plamka. Natomiast zdjęcie wykonane z odpowiednim czasem ekspozycji ukaże nam wyraźne ramiona spiralne i zawarte w nich obłoki gazowo-pyłowe, z których mogą powstawać gwiazdy i układy planetarne. W M74 astronomowie zauważyli trzy supernowe. Te kosmiczne eksplozje, kończące życie gwiazd o wiele większych niż nasze Słońce, pomagają naukowcom mierzyć odległości we Wszechświecie. Galaktyka Messier 74 odległa jest od Układu Słonecznego o około 30 mln lat świetlnych.

Pod Rybami znajduje się gwiazdozbiór Wieloryba, w którym bardzo ciekawym obiektem do obserwacji jest gwiazda Mira („Cudowna”). Jest to gwiazda, której czerwonawy kolor możemy regularnie dostrzec na niebie — czasami widzimy ją nieuzbrojonym okiem a czasami potrzebny jest do tego teleskop. Dzieje się tak dlatego, że Mira to gwiazda zmienna, która pulsując zmienia swój rozmiar, co pociąga za sobą zmianę temperatury jej powierzchni a w efekcie również zmianę jasności. Zmienność Miry odkrył David Fabricius w 1596 roku. Jest to pierwsza odkryta długookresowa gwiazda zmienna i zarazem najjaśniejsza ze znanych. Zmiany jej jasności odbywają się z okresem około 332 dni. W czasie maksimum jest najjaśniejszą gwiazdą Wieloryba i nieuzbrojonym okiem widoczna jest przez 4-5 miesięcy. Najbliższe maksimum jasności Miry przypada na 31 stycznia 2017 roku.

Jesienne niebo to również dobra okazja do obserwacji planet. Na początku października na wieczornym niebie, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem zobaczymy planety Mars i Saturn. W drugiej połowie miesiąca z tej pary do obserwacji pozostanie już tylko Mars. Na początku października przed wschodem Słońca nad wschodnim horyzontem świecił będzie Merkury. W drugiej połowie miesiąca zastąpi go planeta Jowisz. Natomiast pod koniec października, wieczorem, nisko nad południowo-zachodnim horyzontem może być widoczna Wenus, choć lepszy czas na jej obserwacje nadejdzie pod koniec listopada i w grudniu.

W październiku mamy także szanse wykonać interesujące obserwacje Księżyca. Czasami Księżyc będąc w pełni znajduje się zarazem blisko perygeum, a więc punktu na swej orbicie leżącego najbliżej Ziemi. Wówczas zajmuje na niebie o około 10% większy obszar niż zwykle, ale nie jest to różnica, którą łatwo zauważy ludzkie oko. Jeśli w takiej sytuacji przyłapiemy wschodzący Księżyc jako tło dla ziemskich budynków lub na przykład drzew, mamy szanse ulec swoistemu złudzeniu gdy Księżyc wydawał nam się będzie nienaturalnie duży na niebie. To złudzenie nazywane jest Super Księżycem. W październiku pełnia wypada o 6:23 16 X, a perygeum o 1:40 17 X. Lepszym momentem na obserwacje Super Księżyca będzie 14 listopada, gdy pełnię od perygeum dzielić będzie jedynie około 2,5 godziny.