W Łodzi pierwszego kwietnia długość dnia od wschodu do zachodu słońca wyniesie 12 h 59 min 45 s, a południe słoneczne nastąpi o 12:45. Długość ostatniego dnia miesiąca zwiększy się do 14 h 50 min 35 s, zatem dzień wydłuży się o 1 h 50 min 50 s, a południe słoneczne nastąpi o 12:39.

12 kwietnia – 57. rocznica pierwszego orbitalnego lotu człowieka w kosmos, Jurija Gagarina. Z grupy 20 pilotów myśliwskich samolotów odrzutowych - kandydatów na kosmonautów - ze względu na pochodzenie społeczne wybrano właśnie jego. Propaganda radziecka ze zwykłego syna niewykwalifikowanego robotnika i matki pracownicy kołchozu uczyniła sowieckiego i światowego bohatera. Trening kandydatów na kosmonautów trwał około 400 dni. O wyborze Gagarin dowiedział się dwa dni przed startem. W przestrzeni kosmicznej przebywał 108 minut i wykonał jedno okrążenie Ziemi. Lot i lądowanie Wostoka-1 zakończyły się szczęśliwie, mimo bardzo poważnych awarii. Moduł i kapsuła połączone kablami nie chciały się rozdzielić. Statek zaczął koziołkować, przeciążenia wzrosły krytycznie, a kapsuła zaczęła się nagrzewać. Po przepaleniu kabli zasilających nastąpiło rozłączenie. Na wysokości 7 km Gagarin katapultował się i opadł na Ziemię korzystając ze spadochronu. Nieoczekiwanie otworzył się również spadochron zapasowy oraz wystąpiły trudności z otwarciem zaworu umożliwiającego oddychanie powietrzem atmosferycznym... Mimo wszystko Jurij Gagarin wylądował: sześć kilometrów na południowy zachód od miasta Engels w obwodzie saratowskim, na skraju wsi Smiełkowka. Pierwsze osoby, które zobaczyły go po lądowaniu, w wielkim strachu chciały uciekać przypuszczając, że mają do czynienia ze szpiegiem, o którym donosiła oficjalna propaganda ZSRR. Chodziło o sprawę sprzed prawie roku, szpiegiem tym był Gary Powers, którego samolot U2 został zestrzelony nad ZSRR w maju 1960 roku.

22 kwietnia – maksimum roju Lirydów. Najlepszym czasem do obserwacji roju będzie noc z 22 na 23 kwietnia, między godzinami 23 a 3 nad ranem, kiedy to radiant roju osiągnie największą wysokość nad horyzontem (około 75 stopni). W późniejszych godzinach łuna wschodzącego słońca może przyćmić „spadające gwiazdy”. Kierunek (radiant) z którego należy spodziewać się meteorów to granica między gwiazdozbiorami Lutni i Herkulesa. Typowa intensywność obserwowanych meteorów to 15 – 25 zdarzeń na godzinę. Lirydy są związane z kometą Thatchera (C/1861 G1), której orbita przecina się z ekliptyką pod kątem 80 stopni. Ziemia przechodzi przez chmurę drobin pozostawioną przez tę kometę. Rój charakteryzuje się krótkim okresem aktywności i ostrym maksimum. Lirydy pojawiają się na niebie około 16 kwietnia i pozostają aktywne do 26 kwietnia. Jest to najstarszy rój meteorów, opisany m.in. w starożytnych chińskich kronikach datowanych na rok 2000 p.n.e.

24 kwietnia – 28 lat teleskopu Hubble’a na orbicie. Pierwsze zdjęcie wykonał 20 maja 1990 roku gromadzie otwartej gwiazd NGC 3532 znajdującej się w gwiazdozbiorze Kila. Wkrótce okazało się, że lustro teleskopu jest niewłaściwie wyprofilowane i nie można uzyskać zakładanej rozdzielczości obrazu. Pięć misji serwisowych dokonało korekty obrazu poprzez zainstalowanie dodatkowych modułów. Dzięki tym zabiegom teleskop mógł spojrzeć na odległość 13,4 mld lat świetlnych od Ziemi a jego zdolność ustawienia się na cel bez odchyleń jest większa niż 0,007 sekundy kątowej – to mniej więcej tyle co grubość włosa ludzkiego widzianego z odległości 1609 metrów. Teleskop Hubble’a będzie musiał pracować jeszcze dość długo zanim jego obserwacje w podczerwieni uzupełni Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Prawdziwy następca Teleskopu Hubble’a - Kosmiczny Teleskop ATLAST, który będzie mógł dokonywać pomiarów w zakresie ultrafioletu, światła widzialnego i podczerwieni jest dopiero w fazie projektowania i jeżeli zostanie zrealizowany, będzie sztandarową misją dekady 2025-2035.

30 kwietnia – pełnia Księżyca. Tym razem pełnię będziemy mogli podziwiać w nocy z 29 kwietnia na 30 kwietnia. Księżyc będzie wschodził o 19:17 , a jego zachód nastąpi o 05:57. 100% oświetlonej tarczy będzie widoczne 30 kwietnia o 2:58.

Pustka w Wolarzu

Zwykle opisujemy obiekty głębokiego nieba, które materialnie istnieją. Tym razem będzie inaczej, bo co z obiektami, które w większej części są puste? Nie są to antyobiekty, ale właśnie wielkie pustki w przestrzeni między włóknami supergromad galaktyk. Jedną z największych pustek będących w polu obserwacji naszych wiosennych gwiazdozbiorów jest Pustka w Wolarzu (Boötes Void). Samej Pustki w Wolarzu nie zaobserwujemy zwykłymi teleskopami, nawet duże teleskopy będą miały z tym problem, ponieważ Supergromada Centaura przesłania nam widok w tym kierunku. Sama pustka ograniczona jest Supergromadami Wolarza, Korony Północnej, Herkulesa, Shapleya oraz Wielkiej Niedźwiedzicy.

Odległość jaka nas dzieli od centrum Pustki w Wolarzu to około 700 mln lat świetnych, a jej orientacyjna średnica wynosi 100 Mpc (326 mln lat świetlnych).

Pustka w Wolarzu została odkryta w 1981 roku w trakcie wykonywania przeglądu tej części nieba, kiedy zauważono dużą przerwę, w której nie występowały galaktyki. Sama pustka nie jest tak zupełnie pusta. Do roku 1997 poznano 60 galaktyk, z których większość położona jest przy jej brzegu. Mimo wszystko jest to niewielka liczba, gdyż w przeciętnym regionie Wszechświata o takich samych wymiarach znajduje się znacząco więcej galaktyk. W tym miejscu warto przyjrzeć się budowie Wszechświata, którą tworzą indywidualne regiony podobnie do struktury wyrastającego ciasta drożdżowego. Regiony te są zbudowane z charakterystycznych składników takich jak:

• pustki - wielkie przestrzenie o bardzo małym zagęszczeniu obiektów, a nawet pojedynczych cząstek materii, otoczone ze wszystkich stron supergromadami;
• ściany - regiony zawierające zagęszczenia galaktyk w formie supergromad układających się  we włókna rozciągające się na kształt ramion lub mostków łączących się ze sobą.

Zamieszczona niżej symulacja komputerowa przedstawia dynamiczne powstawanie pustek. Materia zdąża w kierunku większych zagęszczeń, zostawiając powiększające się obszary pustek.  Przypomina to zachowanie rosnącej piany lub ciasta drożdżowego.

Symulacja wzrostu pojedynczej pustki według standardowego modelu kosmologicznego.
rys. i animacja: Erwin Platen, University of Groningen, Holandia

Kosmiczne pustki oprócz pustej przestrzeni mogą również zawierać niewielką liczbę galaktyk i samotnych gwiazd. Przypuszcza się, że takie samotne obiekty mogły zostać wyrzucone z galaktyk - w przypadku gwiazd - a galaktyki z supergromad, gdzie obserwuje się przepływ części galaktyk w kierunku centrów zagęszczeń i ruch w odwrotnym kierunku mniejszej liczby galaktyk.

Jednym z najnowszych odkryć astronomii jest pustka w Gwiazdozbiorze Erydanu, która rozciąga się w zakresie 6-10 mld lat świetlnych od Ziemi. Szacunkowa średnica tej pustki to około 1 mld lat świetlnych. Nowo odkryty obszar, ze względu na gigantyczny rozmiar, został przeoczony w zakresie promieniowania widzialnego. Nikt do tej pory nie analizował tak wielkich obszarów leżących w tej odległości. Dopiero Lawrens Rudnick z University of Minesota postanowił zbadać pochodzenie chłodnej plamy na mapie mikrofalowego promieniowania tła.

Jak widać mapa mikrofalowego promieniowania tła nie zawiera tylko wczesnego echa „Wielkiego Wybuchu”, ale także informację o braku obiektów w późniejszej przestrzeni Wszechświata.

Michał Marciniak

Więcej o podboju Kosmosu można się dowiedzieć na pokazach "Początki ery kosmicznej":