Nocne niebo nad Łodzią: czerwiec 2017 r.

            W czerwcu nad południowym horyzontem widoczne są gwiazdozbiory zarówno wiosennego jak i letniego nieba. Umowna granica między konstelacjami należącymi do tych pór roku przechodzi przez gwiazdozbiory Węża i Korony Północnej. Wąż należy już do letnich a Korona Północna jeszcze do wiosennych. 15 czerwca, około 23 oba odnajdziemy na niebie dokładnie nad południowym horyzontem. Ich położenie zaznaczone zostało na kołowej mapie nieba. Do ich odnalezienia na prawdziwym niebie potrzebny jest nieboskłon nie zanieczyszczony sztucznym oświetleniem. Z miasta bardzo trudno byłoby zobaczyć te gwiazdozbiory. Polecamy wycieczkę poza tereny zurbanizowane.

Mapa nieba nad Łodzią: czerwiec 2017 r.

            Najjaśniejszą gwiazdą w Koronie Północnej jest Gemma. Na niebie widoczna jest jako pojedyncza gwiazda, ale w rzeczywistości jest to układ złożony z dwóch gwiazd.  Ich orbity położone są mniej więcej w płaszczyźnie obserwacji z Ziemi. Dzięki temu astronomowie mogą co około 17,4 dnia obserwować jak jedna z nich przesłania drugą. Zjawisko to powoduje spadek obserwowanej jasności gwiazdy na niebie. Obserwując zmianę jasności Gemy i innych podobnych układów gwiazd astronomowie mogą dowiedzieć się więcej o samych ciałach niebieskich, które je tworzą.

            Kolejną ciekawą gwiazdą jest T CrB, która na co dzień nie jest widoczna nieuzbrojonym okiem. T CrB to również gwiazda zmieniająca swoją jasność i tak jak Gemma tworzy ją układ podwójny. Jednak dochodzi w niej do zjawisk dużo bardziej spektakularnych. System T CrB tworzy bowiem czerwony olbrzym — o wiele większy niż Słońce — oraz biały karzeł o wielkości porównywalnej z rozmiarem Ziemi. Między składnikami tego układu dochodzi do przepływu materii, z olbrzyma do karła. Gdy po pewnym czasie na powierzchni białego karła zbierze się wystarczająca ilość materii, dochodzi do zapoczątkowania w niej reakcji syntezy wodoru w hel. W ich wyniku wydzielane są ogromne ilości energii również w postaci światła widzialnego. Gdy dochodzi do tego swoistego wybuchu na powierzchni karła, cały układ T CrB obserwowany z Ziemi znacząco zwiększa swoją jasność. Z gwiazdy, która na co dzień nie jest widoczna T CrB staje się jaśniejsza od Gemmy i na pewien czas zmienia kształt konstelacji Korony Północnej. Układy gwiazd, w których dochodzi do wspomnianych wybuchów nazywane są nowymi. W przypadku T CrB zaobserwowano dwa wybuchy, w latach 1866 i 1946. Nie wiadomo dokładnie kiedy, ale prawdopodobnie niedługo dojdzie do trzeciego wybuchu.

Mgławica Orzeł

            Zaraz pod konstelacją Korony Północnej położona jest część gwiazdozbioru Węża nazywana Głową Węża. Wąż to jedyny dwuczęściowy gwiazdozbiór z 88 oficjalnych, uznanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Na niebie dzieli go Wężownik — właśnie na wspomnianą Głowę i Ogon Węża. W tej drugiej części położona jest Mgławica Orzeł (M16), której fotografię przedstawiamy. Mgławica ta to w rzeczywistości jeden z wielu obszarów w Drodze Mlecznej, w których powstają nowe gwiazdy. Odkrywca tego obiektu, Philippe Loys de Chéseaux, w 1745 roku widział przez swój teleskop jedynie gromadę gwiazd stowarzyszoną z mgławicą, która powstała z części jej materii. Dopiero Charles Messier w 1764 roku opisał M16 jako obiekt mgławicowy. M16 odległa jest od Ziemi o około 7000 lat świetlnych. Astronomowie szacują, że gwiazdy, które w niej powstały świecą zaledwie 5,5 mln lat (Słońce świeci już 4,5 mld lat). Elementem M16 są tzw. Filary Stworzenia, o których szerzej pisaliśmy w ubiegłym roku i zapewne jeszcze do nich wrócimy.

Filary Stworzenia w Mgławicy Orzeł

            W czerwcu na wieczornym niebie można obserwować planety Jowisz i Saturn. Widoczne będą przez cały miesiąc: Jowisz nad południowo-zachodnim horyzontem, a Saturn na początku miesiąca nad południowo-wschodnim, zaś pod koniec — nad południowym horyzontem. Czerwiec to doskonały czas na obserwacje tej planety. Widoczna będzie po przeciwnej stronie nieba niż Słońce. Takie ustawienie planet zewnętrznych w astronomii nazywane jest opozycją (opozycjami nazywa się ustawienie każdych dwóch obiektów, które widoczne są po przeciwnej stronie nieba z Ziemi). Opozycja Saturna w tym roku przypada na 15 czerwca. W tym czasie dana planeta góruje około północy i do Ziemi dociera światło odbite od całej jej tarczy. Na porannym niebie nad wschodnim horyzontem przez cały czerwiec widoczna będzie także planeta Wenus.

Mapa nieba nad Łodzią w czerwcu 2017 r.