Kolejny miesiąc jesieni to gratka dla amatorów obserwacji obiektów i zdarzeń zachodzących w Układzie Słonecznym.

Zacznijmy od planet. Na nocne niebo wraca  Wenus, widoczna rano przez wschodem Słońca na kierunku Wschodnim. Niestety to gratka dla rannych ptaszków, bo najlepiej będzie ją widać od 5:00 do pojawienia się naszej dziennej gwiazdy. Drugą planetą, na którą konieczne trzeba zwrócić uwagę  jest Jowisz - doskonale widoczny na niebie przez całą noc. Szczególnie dogodną pozycję będzie zajmował w połowie listopada dokładnie na kierunku południowym ok. godziny 23:00. Warto jednak spojrzeć w niebo wcześniej, bowiem 9.11 będzie miała miejsce koniunkcja Księżyca i Wenus.  To znów atrakcja dla lubiących wczesne pobudki, ale w przypadku bezchmurnego poranka warto zaobserwować dwa najjaśniejsze po Słońcu obiekty na niebie tuż obok siebie. Koniunkcja rozpocznie się już od 4:00 i w miarę upływu czasu można będzie dostrzec zmniejszający się dystans pomiędzy tymi obiektami. Nasz naturalny satelita będzie tego dnia 4 dni przed nowiem, co dodatkowo poprawi jakość obserwacji. Podobne zjawisko będziemy mogli zaobserwować 25 listopada, kiedy planetarnym aktorem będzie Jowisz. Właściwie cała noc będzie doskonałą okazją do podziwiania bardzo bliskiego położenia tej planety z Księżycem.

A teraz inne zjawisko związane z Układem Słonecznym. W nocy z 17 na 18 listopada ma miejsce maksimum roju meteorów zwanego Leonidami. Nie zobaczymy co prawda ich radiantu (pozornego miejsca wlatywania ich w atmosferę), ponieważ znajduje się on w gwiazdozbiorze Lwa, widzianym na nocnym niebie wiosną. Rój ten zrodzony został przez kometę 55P/Temple-Tuttle. Jego spodziewana maksymalna intensywność jest najczęściej niepodawana. Przyczyna jest prosta, to rój nieregularny. Dwa razy w historii zanotowano ekstremalną ilość zjawisk, które  można nazwać prawdziwymi deszczami meteorów. Jedno z nich miało miejsce w 1833 roku, gdzie w USA, jak podaje biblioteka Kongresu USA, mogło być nawet 250 000 zjawisk na godzinę. W roku 1966, kiedy obserwacje prowadzili studenci astronomii, zanotowano w Arizonie ok 140 000 zjawisk. Z kolei w latach 1998-2002 notowano nawet 3000 na godzinę. Jak będzie w tym roku ? Przekonamy się o poranku 18 listopada. Polska o 5-6 rano tego dnia będzie najlepiej usytuowana do obserwacji wpadających odłamków skalnych.

W tym miesiącu z obiektów głębokiego nieba zaprezentujemy galaktykę spiralną M82, nazywaną Cygaro, znajdującą się w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy (Ursa Major). Została odkryta w roku 1774 razem z większą sąsiadką M81 przez niemieckiego astronoma Johanna Elerta Bode’ego. Przy jasności 8.4 magnitudo można ją już zaobserwować przez lornetkę. Jednak zaprezentowane zdjęcie, wykonane przez kosmiczny teleskop Hubble’a jest bezkonkurencyjne. M82 cieszy się ogromnym zainteresowaniem astronomów ze względu na gigantyczną aktywność gwiazdotwórczą, W samej bowiem strefie blisko jądra tworzy się 10 razy więcej gwiazd niż w całej Drodze Mlecznej.  Przyczyną tej aktywności jest wpływ grawitacji galaktyki M81, która zmusza obłoki gazu do szybszej kondensacji, co napędza procesy gwiazdotwórcze.

fot. NASA, ESA, and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA); Acknowledgment: J. Gallagher (University of Wisconsin), M. Mountain (STScI), and P. Puxley (National Science Foundation)

Warto zainteresować jeszcze się historią astronautyki, dlatego na końcu wymieniliśmy istotne wydarzenia w dziejach eksploracji kosmosu, których rocznice przypadają w tym miesiącu.

Szczególnie należy zwrócić uwagę na wydarzenia związane z eksploracją Księżyca. Minął już rok od startu misji Artemis 1, która była jednym z etapów powrotu astronautów NASA na Srebrny Glob. Polecamy śledzić kolejne postępy tego programu, szczególnie, że w roku 2024 planowana jest misja załogowa Artemis 2, której celem będzie wejście na orbitę Księżyca. Dopiero kolejna misja ma, według planów, ma lądować na Księżycu. Warto śledzić bieżące informacje na https://www.nasa.gov/humans-in-space/artemis/.

Mówiąc o naszym naturalnym satelicie nie możemy pominąć osiągnięć Indyjskiej Agencji Kosmicznej. 15 lat temu kraj ten dołączył jako czwarty do grona tych, którym udało się wylądować na księżycowej powierzchni. Uczyniła to sonda Chandrayaan-1, której następca Chandrayaan-3 powtórzył ten wyczyn w sierpniu bieżącego roku.

Dalej idąc śladami osiągnięć astronautyki pamiętajmy o pierwszym wejściu na orbitę komety, którego dokonała sonda Rosetta, wraz ze swoim lądownikiem Philae, który później szczęśliwie osiadł na powierzchni jądra tego obiektu. Tak więc udaje nam się z bliska odkrywać nie tylko planety i ich księżyce, ale także te dużo mniejsze ciała niebieskie. Przypomnijmy niedawny powrót misji Osiris-Rex z próbkami asteroidy, czy chociażby start w końcu października misji do metalowej asteroidy Psyche.

Więcej szczegółów tutaj: https://science.nasa.gov/mission/osiris-rex/ i tutaj: https://science.nasa.gov/mission/psyche/.

Listopad przypomina nam jeszcze o jednym kosmicznym problemie, który jest palący, a uświadomiło nam to rosyjskie „osiągnięcie” w postaci zestrzelenia własnego, nieczynnego satelity w 2021 roku. Powstała wtedy chmura odłamków zagrażała ISS, a o tym problemie kosmicznych śmieci traktuje nie tylko film ,,Grawitacja”, ale również film pokazywany w Planetarium pt. Kosmiczne Śmieci.

Wydarzenia astronomiczne :

9.11 – koniunkcja Wenus i Księżyca

17.11 – maksimum Leonidów

25.11 – koniunkcja Jowisza i Księżyca

27.11 – pełnia Księżyca

Kalendarium :

2.11.2000 – na ISS przybywa jej pierwsza stała załoga

5.11.2018 – sonda Voyager 2 przekroczyła heliosferę w odległości 119 jednostek astronomicznych i oficjalnie znalazła się w przestrzeni międzygwiezdnej

12.11.2014 – Lądownik Philae, który odłączył się od należącej do Europejskiej Agencji Kosmicznej sondy Rosetta, wylądował pierwszy raz w historii na jądrze komety (67P/Czuriumow-Gierasimienko).

14.11.2008 – W ramach misji indyjskiej sondy kosmicznej Chandrayaan-1 na Księżycu wylądował próbnik Moon Impact Probe.

15.11.2021 - Rosja przeprowadziła test, w ramach którego pociskiem antysatelitarnym wystrzelonym z Ziemi został zniszczony nieaktywny satelita Kosmos 1408, w wyniku czego na orbicie powstała rozległa chmura odłamków, zagrażająca satelitom i Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS).

16.11.2022 – start misji Artemis 1 z wykorzystaniem rakiety SLS

19.11.2005 - japońska sonda kosmiczna Hayabusa wylądowała na planetoidzie (25143) Itokawa.