Nocne niebo nad Łodzią: grudzień

Mapa nieba nad Łodzią w grudniuNocne grudniowe niebo można porównać do ulic udekorowanych na święta. Widać na nim więcej jasnych gwiazd, niż w innych porach roku. Widocznych jest również więcej wyraźnych gwiazdozbiorów.

Mamy też kilka dodatkowych godzin na obserwowanie kosmicznych obiektów. Astrofotografowie będą wdzięczni za więcej czasu na odwzorowanie subtelnych różnic między mgławicami. Wśród wielu ciekawych możliwości obserwacyjnych szczególną uwagę warto jednak poświęcić po prostu gwiazdom. Jeśli zadalibyśmy pytanie ,,jakiego koloru są gwiazdy na niebie” prawdopodobnie uzyskamy odpowiedź, że są białe lub srebrne, że świecą tak samo. Tymczasem jeśli dobrze się przyjrzymy niektórym zimowym gwiazdom, możemy zauważyć, że odbiegają od tej reguły, a w ich blask wkradają się kolory. Najłatwiej to dostrzec patrząc na gwiazdozbiory Byka i Oriona. W Byku (u nasady „rogów”) świeci Aldebaran, nazywany czasami „Okiem Byka”. To gwiazda o wiele bardziej zaawansowana ewolucyjnie, niż nasze Słońce. Jest od niego 44 razy większa, niemal dwukrotnie bardziej masywna, a świeci ponad czterysta razy jaśniej. Widziana przez nas z odległości ponad 66 lat świetlnych jawi się jako jasny punkt o czerwonawym zabarwieniu. Jej widzialny kolor to manifestacja temperatury jej powierzchni, która wynosi około 4000 oC. Temperatura powierzchni Słońca to około 6000 oC i ze względu na nią, jak również wpływ atmosfery Ziemi, widzimy je jako żółte. Kolejne kolorowe gwiazdy, które dostrzec można na zimowym niebie to Betelgeza i Rigel z Oriona. Na ich przykładzie świetnie widać różnice w kolorach gwiazd. Betelgeza, podobnie do Aldebarana, ma czerwonawe lub pomarańczowawe zabarwienie, a temperatura jej powierzchni wynosi około 3000 oC. Natomiast Rigel jest biało-niebieski przy temperaturze 11000 oC. Betelgeza to wyjątkowa gwiazda, nie tylko ze względu na zauważalny kolor. Jej średnica wynosi około pięciu jednostek astronomicznych (5 odległości Ziemia-Słońce), więc jeśli podmienilibyśmy na nią Słońce, zewnętrzne, czerwonawe warstwy Betelgezy sięgałyby orbity Jowisza. Co więcej, jest już niemal na końcu swej ewolucyjnej podróży. Być może w ciągu kilkuset lat wybuchnie jako supernowa — może wówczas osiągnąć na niebie jasność porównywalną do Księżyca w pełni!

Interesującym zimowym obiektem jest również Syriusz. Jest on najjaśniejszą gwiazdą na całym ziemskim niebie. Zwykle obserwowany jest nisko nad horyzontem. Z tego powodu silnie migocze na wiele różnych kolorów. Za kolorowe błyski w świetle Syriusza odpowiedzialna jest ziemska atmosfera, która podobnie do pryzmatu rozszczepia światło i kieruje ku naszym oczom raz czerwoną, raz zieloną, a kiedy indziej niebieską część światła gwiazdy. Im niżej nad horyzontem obserwujemy dany obiekt, tym wyraźniej ten efekt jest widoczny. Posiadacze teleskopów o silnych powiększeniach mogą wykonać podczas obserwacji Syriusza interesujące doświadczenie, kiedy ten będzie się znajdował tuż nad horyzontem. Przy największym powiększeniu możemy niekiedy zamiast jednej gwiazdy dostrzec… trzy — „ustawione” obok siebie i w różnych kolorach. W ten sposób zaobserwujemy w praktyce zjawisko refrakcji atmosferycznej, od wieków utrudniającej astronomom obserwacje obiektów położonych nisko nad horyzontem.

W grudniu w dalszym ciągu można podziwiać kilka planet widocznych nieuzbrojonym okiem. Na początku listopada Jowisz, Mars i Wenus były widoczne w godzinach porannych i na niebie znajdowały się bardzo blisko siebie. W ciągu miesiąca przewędrowały do różnych gwiazdozbiorów. W zamian za to Jowisz i Mars dostępne są obserwacjom przez większość drugiej części nocy. Planetę Wenus obserwować można od około 5 nad ranem. Jowisz w grudniu świeci w gwiazdozbiorze Lwa, a Mars w Pannie. Wenus na początku miesiąca również odnajdziemy w Pannie, ale 12 grudnia świecić będzie już na tle konstelacji Wagi. Planetę tę szczególnie łatwo będzie odnaleźć 7 grudnia gdy w odległości około 5o na zachód od niej świecił będzie wąski sierp Księżyca.

Kalendarzyk:
- 13/14 XII - Maksimum roju meteorowego Geminidów. Poza miastem można dostrzec do 120 zjawisk w ciągu godziny.
- 22 XII 05:48 - Przesilenie zimowe. Początek astronomicznej zimy.
- 24 XII (kilka minut przed 16) - Można wypatrywać pierwszej gwiazdki - do wyboru: nad zachodnim (Wega) lub wschodnim (Kapella) horyzontem.