Marzec jest miesiącem wiosny. Oczekujemy jej niecierpliwie wypatrując początku nowego cyklu w naturze i... naszym życiu. W bieżącym roku wiosna przyjdzie 20 marca o 22:58, kiedy Słońce wstąpi w Punkt Barana. Będzie wtedy poniżej naszego, łódzkiego horyzontu.

Na nocnym niebie gwiazdozbiory zimowe będą ustępować wiosennym. Dlatego żegnamy powoli gwiazdozbiór Bliźniąt a przyzwyczajamy się do obecności Lwa.

Zdjęcie galaktyki M104 Sombrero wykonane przez teleskop Hubble'a w czerwcu 2008 roku.
fot.: NASA / ESA / HST / C. Carreau

W głębokim niebie warto zainteresować się, położoną w gwiazdozbiorze Panny, galaktyką M104 (NGC4594) nazywaną także Sombrero. Wiosną i latem podczas pogodnej nocy zgrubienie centralne można zobaczyć już przez dobrą lornetkę; do obserwacji zewnętrznego obłoku pyłowego wystarczy amatorski teleskop. Natomiast na zdjęciach wypada spektakularnie. Ponieważ M104 nie ma wyraźnie wykształconych ramion spiralnych, może być klasyfikowana jako galaktyka soczewkowata, czyli pośrednia między spiralną, a eliptyczną. Astronomowie szacują, że super-masywna czarna dziura w jej centrum ma masę około 1 mld Słońc, to znaczy największą wśród znanych galaktyk. Obserwacje w podczerwieni dowodzą, że jej obszarem gwiazdotwórczym jest zewnętrzny pierścień.
- M104 porusza się samotnie nie będąc częścią żadnej znanej grupy galaktyk.
- Odległość od Układu Słonecznego: 28 mln lat świetlnych.
- Średnica: 50 tysięcy lat świetlnych.
- Szacowana liczba gwiazd: 100 mld

W opisie zjawisk, które będą obserwowane na nocnym niebie w marcu, często pojawia się słowo „koniunkcja”. Określamy w ten sposób sytuację gdy ciała niebieskie i obserwator (czyli my, na Ziemi) ustawią się w jednej linii. Astronomowie wykorzystują dokładne pomiary czasu i położenia planet i Księżyca do doskonalenia modelu mechaniki nieba.

A kiedy jeśli nie teraz?
Zbliżenia planet i Księżyca będą się powtarzać co około 27 dni (miesiąc lunarny). Pozostaje pytanie czy i jak dobrze będą widoczne z okolic Łodzi? Za to dłużej przyjdzie nam poczekać na kolejne zbliżenia Merkurego i Neptuna ze Słońcem (odpowiednio około 115 i 367 dni).
Korzystnie będzie obserwować koniunkcje Księżyca z Wenus i Saturnem (w pierwszych dniach miesiąca) gdzieś poza miastem, ponieważ będą one widzialne bardzo nisko na niebie.

Pozostaje odwieczne pytanie miłośników obserwacji astronomicznych: czy dopisze nam pogoda...? Trzymajmy kciuki!

Oto marcowy kalendarzyk księżycowy:

W historii astronomii marzec zapisał się odkryciem planety Uran, dwóch dużych planetoid (Pallas i Westa), planety karłowatej (Makemake) oraz kolejnym sukcesem myśli człowieka: Edmond Halley badał źródła historyczne z okresu XV do XVII wieku i przewidział ponowne pojawienie się komety, nazwanej później jego imieniem.

Na koniec jeszcze dwie daty, o których warto pamiętać:

24 marca 2019 r. - Międzynarodowy Dzień Planetariów. Warto go uczcić wizytą w Planetarium EC1, by dowiedzieć się, co nowego słychać w kosmosie.

31 marca 2019 r. zmieniamy czas z zimowego na letni (o 02:00 przestawiamy zegarki +1 godz., czyli na 03:00). Być może (procedury w Unii Europejskiej trwają) już ostatni raz wiosną.

Paweł Minich

Więcej o tym, co słychać na łódzkim niebie, opowiemy na pokazach "Gwiazdozbiory zimowego nieba".